TC Publicaties

De Philips HX348A radiogrammofoon, door René Daemen

Een merkwaardig verzamelaarstuk

Een aantal jaren geleden kreeg ik wat spullen van een kennis. Hij had een jukebox en diverse jaren '50 goederen overgenomen van een winkel ergens in Westzaan. Deze hield opruiming i.v.m. een verhuizing naar een andere locatie.

Bij deze spullen zat o.a. een Philips HX348A tafel-radiogrammofoon combinatie uit 1955-56, die met de bekende transparante bovenkap.
Deze zag er aan de buitenkant nog goed uit. Alleen de grammofoon was zwaar mishandeld. De gebroken arm was een bewijs van een zwaar geleden leven. Daar moest de chirurg aan te pas komen.

Eerst voorzichtig spanning er opgezet. En jawel de radio gaf nog wel geluid. Het kraakte wel behoorlijk, doch dat was van latere zorg. Eerst de pickup onderhanden genomen. Van een donor apparaat had ik al gauw een goede arm gevonden. Deze met wat worstelen er opgezet. Vooral dat met katoen omwonden signaaldraad is nog wel eens lastig door het gat te (k)rijgen. Draadjes netjes gesoldeerd, bijbehorend element opgezocht, en proberen maar.

Een plaatje wat voor het grijpen lag opgezet. Roger Whittaker viel de eer te beurt. Mmmh, klonk wat eigenzinnig! Zat er wel de juiste plaat in het hoesje? Ja, dat wel. Maar het geheel klonk nog al Russisch-achtig. Net Iwan Rebroff die teveel aan de wodka had gezeten. Eerst even op het type plaatje gekeken of het apparaat wellicht voor de Russische markt was bedoeld, daar praat en zingt men achterstevoren (lijkt het). Maar nee, het was duidelijk voor de Europese markt. Dat was dus het probleem: de motor liep achterstevoren!

Tja, hoe los je dit op? Bij een gelijkstroom motor kan wel eens de plus en de min zijn omgedraaid. Maar bij wisselspanning gaat dat niet op. Na een paar hersenbreuken en een doos paracetamol bedacht ik eens om de motor uit elkaar te halen.

Inderdaad, zo te zien was er al aan gerommeld. Ooit, na een lange tijd van stilstaan, was de motor vast gaan zitten en had men, niet gehinderd door enige kennis, geprobeerd door 'm uit elkaar te halen weer op gang te krijgen. Toen de "reparatie" duidelijk niet het gewenste resultaat opleverde, werd het toestel klaarblijkelijk in de hoek gesmeten waarbij de arm brak.

Nu had ik de motor ook uit elkaar gehad en schoongemaakt. Ik vroeg mij af wat er zou gebeuren als ik de stator eens op zijn kop in het motortje plaats en de lagers er op?


De besproken aandrijfmotor

Zo gezegd zo gedaan. Motor gemonteerd, plaatje op de draaitafel gelegd. En ja hoor, "If I were a rich man" klonk uit de luidspreker van de radiogrammofoon. Dus Iwan Rebroff was getransformeerd naar Roger Whittaker.

Nadat ook het versterkerdeel was gereviseerd en ik een tennisarm had gekregen van het bakeliet poetsen, was het toch weer een mooi toestel. Klaar om weer een nieuw leven te beginnen.

Conclusie:
Loopt de wisselstroommotor niet in de juiste draairichting, haal hem uit elkaar en plaats de stator ondersteboven.

Veel plezier!

René Daemen
Technische Commissie Mechanica
 

Principe van de 2-polige grammofoonmotor.

Het principe van de kooianker-grammofoonmotor is te verklaren aan de hand van bovenstaande figuur. In figuur a is een anker draaibaar opgesteld tussen de poolschoenen van een elektromagneet die door een op het wisselstroomnet aangesloten spoel L wordt bekrachtigd. In elk van de poolschoenen van de z.g. stator is een inkeping aangebracht, waardoorheen op de aangegeven manier een in zichzelf kortgesloten winding ligt.

Door de stroom door de spoel ontstaat een wisselend magnetisch veld, dat van de ene poolschoen door het anker naar de andere poolschoen loopt. De richting van het veld is aangegeven met stippellijnen. In figuur b is aangegeven hoe de sterkte van dit veld met de tijd varieert. Ten gevolge van de kortsluitringen gebeurt daar alles iets later. Na 1/4 periode komt het magnetisch veld dus alleen van het hoofddeel van de poolschoenen, na 1/2 periode van het deel met de kortsluitringen, hoewel iets zwakker. Na 3/4 periode komt het magnetisch veld weer van het hoofddeel, maar het is nu van richting omgekeerd. Deze cyclus herhaalt zich 50 maal per seconde, zie figuur c. Het resultaat is een draaiend magneetveld.

Het anker (of rotor) d, dat bestaat uit een aantal met elkaar verbonden koperen staven die omgeven zijn met ijzer, volgt dit draaiende veld. Het zal duidelijk zijn dat bij  het omdraaien van de stator het veld ook omdraait, waardoor de motor verkeerd-om gaat lopen.